ପେହେଲଗାମ ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ପରିସ୍ଥିତି ଉତ୍ତେଜନାପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ରହିଛି। ଆଶଙ୍କା କରାଯାଉଛି ଯେ ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ ଉପରେ ସୀମିତ ଆକ୍ରମଣ କରିପାରେ କିନ୍ତୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୁଦ୍ଧର ଆଶଙ୍କାକୁ ମଧ୍ୟ ଏଡାଇ ହେଉନାହିଁ। ଯଦିଓ ବିଶ୍ୱର କିଛି ଦେଶ ଉଭୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ରୋକିବା ପାଇଁ ମଧ୍ୟସ୍ଥତାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ମନେ ହେଉଛି ବିଶ୍ୱର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଯେପରି ହେବା ଉଚିତ ସେପରି ନାହିଁ। ଆମେରିକାର ଉପ-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜେଡି ଭେନ୍ସ ଭାରତର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମର୍ଥନ କରି ପାକିସ୍ତାନକୁ ଆତଙ୍କବାଦୀଙ୍କୁ ଧରିବାରେ ଭାରତକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଧ୍ୟାନ ଇସଲାମିକ ଦେଶମାନଙ୍କ ଉପରେ ରହିଛି, ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ପାକିସ୍ତାନ ଇସଲାମର ଆଧାରରେ ଏକଜୁଟ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି।
ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ଚିନ୍ତାର ବିଷୟ ହେଉଛି ଯେ ଅଧିକାଂଶ ଇସଲାମିକ ଦେଶ ଇସଲାମିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣକୁ ଛାଡ଼ି ଭୂ-ରାଜନୈତିକ ଆଧାରରେ ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଉତ୍ତେଜନାକୁ ଦେଖିଛନ୍ତି। ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ଏହା ଏକ ବଡ଼ ଝଟକା। ଭାରତୀୟ ଶୀର୍ଷ କୂଟନୈତିକ ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ ସିଏନଏନ-ନ୍ୟୁଜ୧୮ର ରିପୋର୍ଟରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଅଧିକାଂଶ ମୁସଲିମ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସରକାର ଧାର୍ମିକ ଐକ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା ଭୂ-ରାଜନୈତିକ ଓ ଆର୍ଥିକ ସ୍ୱାର୍ଥକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦେଉଛନ୍ତି। ଭାରତୀୟ କୂଟନୀତିଜ୍ଞମାନେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସାଉଦି ଆରବ, ସଂଯୁକ୍ତ ଆରବ ଆମିରାତ (ୟୁଏଇ) ଓ କତାର ଭଳି ଉପସାଗରୀୟ ଦେଶମାନେ ବାଣିଜ୍ୟ, ଶକ୍ତି ରପ୍ତାନି ଓ ଶ୍ରମ ପାଇଁ ଭାରତ ଉପରେ ବହୁତ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପଡ଼ିଛନ୍ତି। ଏହା ସହିତ ପାକିସ୍ତାନୀ ନାଗରିକମାନଙ୍କ ସହ ଏହି ଦେଶମାନଙ୍କର ଅନୁଭବ ବେଶ ଖରାପ ରହିଛି। ତେଣୁ ଏହି ଦେଶମାନେ ଇସଲାମର ଆଧାରରେ ପାକିସ୍ତାନକୁ ସମର୍ଥନ କରିବାକୁ ଆଉ ଆଗ୍ରହୀ ନୁହନ୍ତି।
ଭାରତୀୟ ସୂତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ ସଙ୍କଟ ସମୟରେ ଅଧିକାଂଶ ମୁସଲିମ ଦେଶର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ଏକଜୁଟ ସମର୍ଥନ ନୁହେଁ, ବରଂ ମୁସଲିମ ଦେଶମାନେ ଭୂ-ରାଜନୈତିକ ପରିସ୍ଥିତି ଆଧାରରେ ରଣନୈତିକ ସଂଯମତା ଅବଲମ୍ବନ କରିଛନ୍ତି। ସେମାନେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଇରାନ ଓ ତୁର୍କୀ କୂଟନୀତି ଆଡ଼କୁ ଅଗ୍ରସର ହେଉଛନ୍ତି, ଯେତେବେଳେ ଉପସାଗରୀୟ ଦେଶମାନେ ଆର୍ଥିକ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ଥିରତାକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଛନ୍ତି।
ଇରାନ
ପେହେଲଗାମ ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆକ୍ରମଣ ପରେ, ଯେତେବେଳେ ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ପରିସ୍ଥିତି ଖରାପ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା, ଇରାନ ତୁରନ୍ତ ଉଭୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଥିଲା। ଇରାନ ସିଧାସଳଖ ପାକିସ୍ତାନକୁ ସମର୍ଥନ କରିବାକୁ ମନା କରି ନିଜକୁ ଉଭୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ନିରପେକ୍ଷ ପକ୍ଷ ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛି। ଯେତେବେଳେ ଭାରତ ଜମ୍ମୁ-କାଶ୍ମୀରରେ ଅନୁଚ୍ଛେଦ ୩୭୦ର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରଦ୍ଦ କରିଥିଲା, ତାପରେ ମଧ୍ୟ ଇରାନ ଚୁପ ରହିଥିଲା ଏବଂ ଆମେରିକା ଓ ସାଉଦି ଆରବ ସହ ନିଜର ଉତ୍ତେଜନା ଉପରେ ଧ୍ୟାନ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରିଥିଲା। ଇରାନର ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ଯେ ତାହାର ଆମେରିକା ଓ ସାଉଦି ଆରବ ସହ ସମ୍ପର୍କ ଖରାପ ରହିଛି, ତେଣୁ ସେ ଭାରତ ଭଳି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଦେଶ ସହ ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ସମ୍ପର୍କ ଖରାପ କରିବାକୁ ଚାହୁଁନାହିଁ। ଏହା ସହିତ ଇରାନ ଏକ ଶିଆ ଦେଶ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନରେ ଇରାନ ପ୍ରତି ବିଶେଷ ସହାନୁଭୂତି ନାହିଁ।
ସାଉଦି ଆରବ
ପେହେଲଗାମରେ ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆକ୍ରମଣ ହେବା ସମୟରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ ସାଉଦି ଆରବର ରାଜକୀୟ ଗସ୍ତରେ ଥିଲେ। ଆତଙ୍କବାଦୀ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ତାଙ୍କୁ ଗସ୍ତ ମଝିରେ ଛାଡ଼ି ଫେରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା। ସିଏନଏନ ନ୍ୟୁଜ-୧୮ ଜଣେ ଭାରତୀୟ କୂଟନୈତିକ ସୂତ୍ର ଉଦ୍ଧୃତ କରି କହିଛି ଯେ “ସାଉଦି ଆରବ ଏକ ସନ୍ତୁଳିତ ଏବଂ ବ୍ୟବହାରିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରୁଛି।” ସେ କହିଛନ୍ତି ଯେ “ଏହା କୌଣସି ଦୃଢ଼ ସାର୍ବଜନୀନ ବୟାନ ଜାରି କରିନାହିଁ।” ସେ ଆହୁରି କହିଛନ୍ତି ଯେ “ସାଉଦି ଆରବ ଏବେ ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କକୁ ସନ୍ତୁଳିତ କରିସାରିଛି। ପାକିସ୍ତାନ ଯଦିଓ ସାଉଦିକୁ ଇସଲାମର ଆଧାରରେ ବଡ଼ ଭାଇ କହୁଛି, କିନ୍ତୁ ସାଉଦି ଓ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ବେଶ ଦୃଢ଼ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇସାରିଛି। ସାଉଦି ଏବେ ପାକିସ୍ତାନର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଭାରତକୁ ଦେଖୁନାହିଁ।” ଭାରତୀୟ କୂଟନୈତିକ ସୂତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ “ସାଉଦି ରାଜ୍ୟର ନୀରବ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦର୍ଶାଉଛି ଯେ ସେ ଖୋଲାଖୋଲି ମେଣ୍ଟ ଅପେକ୍ଷା ସ୍ଥିରତାକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦେଉଛି। ସାଉଦି ଆରବ ଭାରତର ସିଧାସଳଖ ସମାଲୋଚନାରୁ ଦୂରେଇ ରହିଛି ଏବଂ କାଶ୍ମୀରରୁ ଅନୁଚ୍ଛେଦ ୩୭୦ ହଟାଇବା ପରେ ଏହା ଦେଖାଯାଇଥିଲା।” ସୂତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରିନ୍ସ ସଲମାନଙ୍କ ଭିଜନ-୨୦୩୦ ପାଇଁ ଭାରତ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ, ତେଣୁ ପାକିସ୍ତାନ ଅପେକ୍ଷା ଭାରତକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଉଛି।
କତାର
କତାର ସାର୍ବଜନୀନ ଭାବେ ପାକିସ୍ତାନକୁ ସମର୍ଥନ କରିନାହିଁ। କତାରର ଧ୍ୟାନ ଏବେ ‘ଇସଲାମିକ ଭାଇଚାରା’ରୁ ଆଗକୁ ବଢ଼ି ୨୦୧୭-୨୦୨୧ ଉପସାଗରୀୟ ଅବରୋଧରୁ ଉବୁରିବା ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିବାଦରେ ନିରପେକ୍ଷତା ବଜାୟ ରଖିବା ଉପରେ ରହିଛି। ଅନ୍ୟ ଉପସାଗରୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ପରି କତାର ମଧ୍ୟ ଭାରତର ନିନ୍ଦା କରିବାରୁ ଦୂରେଇ ରହିଛି ଏବଂ ଅନୁଚ୍ଛେଦ ୩୭୦ ବିବାଦ ସମୟରେ ଆଲୋଚନା ଉପରେ ଜୋର ଦେଇଥିଲା। ଭାରତୀୟ ସୂତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ ଅବରୋଧ ପରେ ତାହାର ବୈଦେଶିକ ନୀତି ବୈଚାରିକ ଏକଜୁଟତା ଅପେକ୍ଷା ଆର୍ଥିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦେଉଛି, ତେଣୁ ଏବେ କତାର ପାଇଁ ପାକିସ୍ତାନର ଗୁରୁତ୍ୱ ଭାରତ ତୁଳନାରେ ବହୁତ କମ ହୋଇଛି।
ସଂଯୁକ୍ତ ଆରବ ଆମିରାତ
ସଂଯୁକ୍ତ ଆରବ ଆମିରାତ (ୟୁଏଇ) ସିନ୍ଧୁ ଜଳ ସନ୍ଧିକୁ ସ୍ଥଗିତ କରିବା ଭାରତର ନିଷ୍ପତ୍ତିର ସମାଲୋଚନା କରିଛି, କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନକୁ ସମର୍ଥନ କରିବାକୁ ମନା କରିଛି। ସୂତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ ଏହା ଇରାନ ସହ ତାଳ ମିଳାଇ ଭାରତ ସହ ଦୃଢ଼ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ପର୍କ ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ଚାହୁଁଛି। ୟୁଏଇ ଅନୁଚ୍ଛେଦ ୩୭୦ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଭାରତର ଏହି ପଦକ୍ଷେପକୁ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ମାମଲା ବୋଲି ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା, ଯାହା ଗଭୀର ଦ୍ୱିପାକ୍ଷିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ସୁରକ୍ଷା ସହଯୋଗକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ୟୁଏଇ ଓ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ଗତ କିଛି ବର୍ଷରେ ବେଶ ଦୃଢ଼ ସମ୍ପର୍କ ଗଢ଼ି ଉଠିଛି। ଭାରତୀୟ କୂଟନୈତିକ ସୂତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ ଭାରତ ଓ ୟୁଏଇ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ବାଣିଜ୍ୟ ୮୫ ବିଲିୟନ ଡଲାରରୁ ଅଧିକ ହୋଇସାରିଛି ଏବଂ ଉଭୟ ଦେଶର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପାରସ୍ପରିକ ବ୍ୟବସାୟକୁ ନୂଆ ସ୍ତରକୁ ନେବା, ତେଣୁ ୟୁଏଇ ଏବେ ପାକିସ୍ତାନକୁ ଉପେକ୍ଷା କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଛି।
ତୁର୍କୀ
ତୁର୍କୀ ଐତିହାସିକ ଭାବେ କାଶ୍ମୀର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ପାକିସ୍ତାନକୁ ସର୍ବଦା ସମର୍ଥନ କରିଆସିଛି। ମନେ ହେଉଛି ଯେ ଏଥର ମଧ୍ୟ ଯଦି ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଖରାପ ହୁଏ, ତେବେ ତୁର୍କୀ ପାକିସ୍ତାନର ପକ୍ଷ ନେଇପାରେ। କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ କୂଟନୈତିକ ସୂତ୍ରର ମତ ଭିନ୍ନ। ସେମାନେ କହୁଛନ୍ତି ଯେ ତୁର୍କୀ ଓ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ଏବଂ ଯଦି ତୁର୍କୀ ପାକିସ୍ତାନକୁ ସମର୍ଥନ କରେ, ତେବେ ତାକୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବାଧାର ସାମ୍ନା କରିବାକୁ ପଡ଼ିପାରେ। ଭାରତ ଓ ତୁର୍କୀ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟ ୨୦୨୪ରେ ୧୦ ବିଲିୟନ ଡଲାର ଅତିକ୍ରମ କରିସାରିଛି। ଏହା ସହିତ ତୁର୍କୀକୁ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୟୁରୋପୀୟ ସଂଘର ସଦସ୍ୟତା ମିଳିନାହିଁ। ତୁର୍କୀ ବ୍ରିକ୍ସ ଏବଂ ଏସସିଓରେ ସାମିଲ ହେବାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି। ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଭାରତକୁ ନାରାଜ କରି ସେ ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ଖୋଲା ସମର୍ଥନର ଘୋଷଣା କରିପାରିବ ନାହିଁ।
ଏହି କାରଣରୁ ଯେତେବେଳେ ପାକିସ୍ତାନ ମିଛ ପ୍ରଚାର କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲା ଯେ ତୁର୍କୀ ଇସଲାମାବାଦ ଓ କରାଚୀ ବିମାନବନ୍ଦରରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ଭଣ୍ଡାର ପଠାଇଛି, ତୁରନ୍ତ ତୁର୍କୀ ଏକ ବୟାନ ଜାରି କରି ଏହାର ଖଣ୍ଡନ କରିଥିଲା। ସୂତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ ବର୍ତ୍ତମାନର ଉତ୍ତେଜନା ସମୟରେ ତୁର୍କୀର ନୀରବ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଭାରତ ସହ ତାହାର ଆର୍ଥିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଆଗକୁ ବଢ଼ାଇବା ଏବଂ ଭାରତକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପେକ୍ଷା ନ କରିବାର ଚେଷ୍ଟାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ।
