କେବେ ଭାବିଛନ୍ତି କି, ଆପଣ ଟ୍ରେନରେ ଲମ୍ବା ଯାତ୍ରା କରୁଥିବେ କିନ୍ତୁ ସେଥିରେ ଶୌଚାଳୟ ନଥିବ,ତେବେ କ’ଣ ହେବ? ଏହା ଅଜବ କଳ୍ପନା ଲାଗୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ସମୟ ଥିଲା ଯେତେବେଳେ ଟ୍ରେନର ସାଧାରଣ କୋଚ୍ଗୁଡ଼ିକରେ ଶୌଚାଳୟ ନଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ସାଧାରଣ କୋଚରେ ଶୌଚାଳୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ଭାରତୀୟ ଟ୍ରେନଗୁଡ଼ିକରେ ଏପରି ବିପ୍ଳବ ଆଣିଥିଲେ ଯାହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯାତ୍ରୀଙ୍କୁ ଆରାମ ଦେଇଥିଲା। ତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ଅଖିଲ ଚନ୍ଦ୍ର ସେନ। ଅଖିଲ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସହ ଏପରି ଘଟଣା ଘଟିଥିଲା ଯାହା ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇରେ ଶୌଚାଳୟ ପହଞ୍ଚାଇଥିଲା। ଭାରତରେ ରେଳ ଯାତ୍ରା ୧୮୫୩ ଏପ୍ରିଲରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ସେହି ସମୟରେ ଯାତ୍ରୀ ଡବାଗୁଡ଼ିକରେ ଶୌଚାଳୟ ସୁବିଧା ଉପଲବ୍ଧ ନଥିଲା। ଲମ୍ବା ଦୂରତ୍ୱ ଯାତ୍ରା ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ଥିଲା।
ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇରେ ଶୌଚାଳୟ ପହଞ୍ଚିବାର କାହାଣୀ ବେଶ୍ ରୋଚକ। ୧୯୦୯ ମସିହାରେ ଅଖିଲ ଚନ୍ଦ୍ର ସେନ ତାଙ୍କ ରେଳ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଟ୍ରେନ ଛାଡ଼ିଗଲା। ଏହିଠାରୁ ଭାରତୀୟ ରେଳର କାହାଣୀ ବଦଳିଯାଇଥିଲା ଓ ଭାରତୀୟ ରେଳର ଯାତ୍ରୀ କୋଚ୍ରେ ଶୌଚାଳୟ ପହଞ୍ଚିଲା। ଜାଣନ୍ତୁ, ଏହାର ପୂରା କାହାଣୀ।
କାହାଣୀ କିପରି ଆରମ୍ଭ ହେଲା?
ଅଖିଲ ଚନ୍ଦ୍ର ସେନ ରେଳରେ ଯାତ୍ରା କରୁଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପେଟରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ହେଲା। ଟ୍ରେନ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ଅହମଦପୁର ଷ୍ଟେସନରେ ଅଟକିଥିଲା। ସେନଙ୍କୁ ଶୌଚ ପାଇଁ ଓହ୍ଲାଇବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ସେ ଟ୍ରେନରୁ ଓହ୍ଲାଇବା ମାତ୍ରେ ଟ୍ରେନ ଚାଲିବାର ସଙ୍କେତ ଦେଲା। ଗାର୍ଡ ସିଟି ବଜାଇଲେ ଓ ଟ୍ରେନ ଚାଲିଲା। ଅଖିଲ ଚନ୍ଦ୍ର ଟ୍ରେନ ଧରିବାକୁ ଦୌଡ଼ିଲେ, କିନ୍ତୁ ଟ୍ରେନ ତୀବ୍ର ଗତିରେ ଆଗକୁ ବଢ଼ିଲା। ଫଳସ୍ୱରୂପ, ଦୌଡ଼ୁଥିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କ ଧୋତି ଖୋଲିଗଲା। ସନ୍ତୁଳନ ହରାଇ ସେ ପଡ଼ିଗଲେ। ଫଳରେ, ତାଙ୍କ ଟ୍ରେନ ଛାଡ଼ିଗଲା। ଅଖିଲଙ୍କ ରାଗ ସପ୍ତମ ଆକାଶରେ ଥିଲା।
ସେ ନିଜର ହତାଶା ଓ ରାଗକୁ ଏକ ପତ୍ରରେ ଲେଖିଲେ। ଅଖିଲ ଚନ୍ଦ୍ର ସାହିବଗଞ୍ଜ ମଣ୍ଡଳ ରେଳବାଇ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟକୁ ଲେଖିଥିବା ପତ୍ରରେ କଠୋର ଶବ୍ଦରେ ନିନ୍ଦା କରିଥିଲେ। ଏହି ନିନ୍ଦା ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ସମୟର ରେଳବାଇ ଉପରେ ଏପରି ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥିଲା ଯେ ସେମାନେ ଟ୍ରେନଗୁଡ଼ିକରେ ଶୌଚାଳୟ ଲଗାଇବା ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ।
ଧମକପୂର୍ଣ୍ଣ ପତ୍ରରେ କ’ଣ ଲେଖାଯାଇଥିଲା?
ରେଳବାଇକୁ ଲେଖିଥିବା ପତ୍ରରେ ସେ ନିଜ ଯାତ୍ରାର ପୂରା କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ। ଲେଖିଥିଲେ, କିପରି ସେ ଗାର୍ଡଙ୍କୁ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ କହିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଗାର୍ଡ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ ଭୁଲିଗଲେ ଓ ଟ୍ରେନ ଚାଲିଲା। ଟ୍ରେନ ଧରିବାକୁ ଦୌଡ଼ିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କ ଲୁଙ୍ଗି ଖୋଲିଗଲା ଓ ଲୋକଙ୍କ ସାମ୍ନା ଅପମାନିତ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଲା।
ତାଙ୍କ ପତ୍ରରେ ସେ କଠୋର ଭାଷାରେ ଲେଖିଥିଲେ, ଯଦି ତାଙ୍କ ଅଭିଯୋଗ ଉପରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ନ ହୁଏ, ତେବେ ଏହି ଘଟଣାକୁ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶ କରାଇ ଦେବେ। ଏହି ଧମକପୂର୍ଣ୍ଣ ପତ୍ର ରେଳବାଇ ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କୁ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲା। ରେଳବାଇ ମାମଲାର ତଦନ୍ତ କରିଥିଲା ଓ ଏହି ଘଟଣାକୁ ସତ ବୋଲି ପାଇଥିଲା। ଏହା ପରେ ୮୦ କିଲୋମିଟରରୁ ଅଧିକ ଦୂରତ୍ୱର ଟ୍ରେନଗୁଡ଼ିକର ସାଧାରଣ କୋଚ୍ରେ ଶୌଚାଳୟ ଲଗାଯାଇଥିଲା।
ଯଦିଓ ସାଧାରଣ ଓ ନିମ୍ନ କୋଚ୍ରେ ଶୌଚାଳୟ ପହଞ୍ଚିବାରେ ଅନେକ ବର୍ଷ ଲାଗିଥିଲା, ତଥାପି ଆଜି ମଧ୍ୟ ଏହାର ଶ୍ରେୟ ଅଖିଲ ଚନ୍ଦ୍ର ସେନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଏ। ଏହା ପରେ ରେଳ ଯାତ୍ରା ଆରାମଦାୟକ ହୋଇଥିଲା। ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସମୟରେ ଏପରି ଶୌଚାଳୟ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା ଯାହାର ମଳ ସିଧାସଳଖ ରେଳ ପଟା ଉପରେ ପଡ଼ୁଥିଲା। କିନ୍ତୁ ପରେ ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇ ଏହାକୁ ଉନ୍ନତ କରିଥିଲା ଓ ଫ୍ଲଶିଂ ସିଷ୍ଟମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା। ବଡ଼ ପରିବର୍ତ୍ତନ ୨୦୧୦ ଦଶକରେ ଆସିଥିଲା ଯେତେବେଳେ ବାୟୋ-ଟଏଲେଟର ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଥିଲା।
