ବଲିଉଡର ନିଜ ସମୟର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ‘ମୁଗଲ-ଏ-ଆଜମ’ରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ଯେ ମୁଗଲ ବାଦଶାହ ଅକବର ତାଙ୍କ ପୁଅ ସଲିମଙ୍କ ପ୍ରେମିକା ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ କାନ୍ଥରେ ଚୁନ ଦେଇ ମାରି ଦେଇଥିଲେ। ପ୍ରଥମେ ଏହାକୁ କେବଳ କାଳ୍ପନିକ କାହାଣୀ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା, କିନ୍ତୁ ସମୟ ସହ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା ଯେ ଏହି କାହାଣୀ ସତ୍ୟ। ବାସ୍ତବରେ ଅନାରକଲୀଙ୍କର ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଥିଲା ଏବଂ ଅକବର ତାଙ୍କୁ ଲାହୋର ଦୁର୍ଗର କାନ୍ଥରେ ଚୁନ ଦେଇ ମାରି ଦେଇଥିଲେ। ପରେ ସଲିମ, ଯିଏ ଜାହାଙ୍ଗୀର ନାମରେ ବାଦଶାହ ହୋଇଥିଲେ, ସେ ଅନାରକଲୀଙ୍କ ଅବଶେଷ ବାହାର କରି କବରରେ ସମାହିତ କରାଇଥିଲେ।
ସେହି କବର ଆଜି ମଧ୍ୟ ପାକିସ୍ତାନର ଲାହୋରରେ ଅଛି। ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ଅନାରକଲୀଙ୍କ କବର ଲାହୋରରେ କାହିଁକି ଅଛି ଏବଂ ସେହି ପ୍ରେମ କାହାଣୀର ଅନ୍ତ କିପରି ହୋଇଥିଲା।
ପ୍ରତିଜ୍ଞା ପରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା ସଲିମ
ସଲିମଙ୍କ ଜନ୍ମ ପାଇଁ ଅକବର ଶେଖ ମୁଇନୁଦ୍ଦିନ ଚିସ୍ତିଙ୍କୁ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିଥିଲେ। ସେ ଶେଖଙ୍କୁ ପ୍ରତିଶୃତି ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଯଦି ପୁଅ ଜନ୍ମ ହୁଏ, ତେବେ ସେ ଦରଗାହରେ ଜିୟାରତ ପାଇଁ ପଦ ଯାତ୍ରା କରିବେ। ଅକବରଙ୍କ ଗର୍ଭବତୀ ପତ୍ନୀ ମରିୟମ-ଉଜ-ଜମାନୀଙ୍କୁ ସେହି ସମୟରେ ଫତେହପୁର ସିକ୍ରିରେ ଥିବା ଶେଖ ସଲିମ ଚିସ୍ତିଙ୍କ କୁଟୀରେ ରଖାଯାଇଥିଲା।
୩୦ ଅଗଷ୍ଟ ୧୫୬୯ରେ ସେହିଠାରେ ମରିୟମ ଏକ ପୁଅକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଶେଖ ସଲିମ ଚିସ୍ତିଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ତାଙ୍କ ନାମ ସଲିମ ରଖାଗଲା। ଅକବର ନିଜ ପୁଅକୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ‘ଶେଖୁ ବାବା’ ବୋଲି ଡାକୁଥିଲେ। ମାତ୍ର ୧୬ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସଲିମଙ୍କର ପ୍ରଥମ ବିବାହ ମାନବାଇଙ୍କ ସହ ହୋଇଥିଲା। ଏହାପରେ ପରବର୍ତୀ ୧୦ ବର୍ଷରେ ସେ ୧୬ଟି ବିବାହ କରି ସାରିଥିଲେ। ଏହାପରେ ମଧ୍ୟ ଏହି କ୍ରମାନୁବର୍ତ୍ତିତା ଜାରି ରହିଥିଲା।
ଇରାନୀ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କ ସହ ଆସିଥିଲେ ନାଦିରା
ସଲିମଙ୍କ ଜୀବନରେ ଦୁଇଜଣ ମହିଳାଙ୍କର ବିଶେଷ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି – ଅନାରକଲୀ ଏବଂ ନୁରଜାହାନ। ମୁଗଲ ସୁଲତାନର କାହାଣୀରେ ସଲିମ ଓ ଅନାରକଲୀଙ୍କ ପ୍ରେମ କାହାଣୀ ସର୍ବଦା ଶୀର୍ଷରେ ରହିଛି। ‘ମୁଗଲ-ଏ-ଆଜମ’ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ କେ. ଆସିଫ ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ କେବଳ ସଲିମଙ୍କ ପ୍ରେମିକା ଭାବେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ବାସ୍ତବତା ଅଲଗା। ଇତିହାସକାରମାନେ କୁହନ୍ତି ଯେ ଅନାରକଲୀଙ୍କର ଅସଲ ନାମ ଥିଲା ନାଦିରା ବେଗମ। କେତେକ ଇତିହାସକାର ତାଙ୍କ ନାମ ଶରଫୁନ୍ନିସା ବୋଲି କହିଛନ୍ତି। ସେ ଇରାନୀ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କ ସହ ତତ୍କାଳୀନ ମୁଗଲ ସୁଲତାନର ରାଜଧାନୀ ଲାହୋରରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ। ସେଠାରେ ନାଦିରାଙ୍କ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ଏତେ ଚର୍ଚ୍ଚା ହେଲା ଯେ ବାଦଶାହ ଅକବରଙ୍କ ଆଗରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ନାମ ପହଞ୍ଚିଲା। ଏହାପରେ ଅକବର ଲାହୋର ଦୁର୍ଗରେ ନିଜ ଦରବାରରେ ନାଦିରାଙ୍କୁ ହାଜର ହେବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଇଥିଲେ।
ଅନାରକଲୀଙ୍କ ନୃତ୍ୟ ଅକବରଙ୍କୁ ବହୁତ ପସନ୍ଦ ଥିଲା
କୁହାଯାଏ ଯେ ନାଦିରାଙ୍କୁ ନୃତ୍ୟରେ ବେଶ୍ ରୁଚି ଥିଲା, ଯାହା ଅକବରଙ୍କୁ ବହୁତ ପସନ୍ଦ ହୋଇଥିଲା। ତେଣୁ ସେ ନାଦିରାଙ୍କୁ ନିଜ ସୁଲତାନରେ ରହିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ‘ଅନାରକଲୀ’ ନାମ ଦେଇଥିଲେ। ଅକବର ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ ନିଜର ସବୁଠାରୁ ଖାସ ଦାସୀର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥିଲେ। ଯଦିଓ ବ୍ରିଟିଶ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ଓ୍ଵିଲିୟମ ଫିଞ୍ଚ ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ ଅକବରଙ୍କ ପତ୍ନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି, ଯିଏ ଦାନିୟାଲଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲେ।
ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଅଟକାଇବାକୁ ମଧ୍ୟ ଚେଷ୍ଟା ହୋଇଥିଲା
କୁହାଯାଏ ଯେ ଅକବରଙ୍କ ଦାସୀ ହୋଇଥିବା ସତ୍ତ୍ଵେ ଶାହଜାଦା ସଲିମ ଅନାରକଲୀଙ୍କ ସହ ନିକଟତା ବଢ଼ାଇଥିଲେ। ଏହା ଜାଣିବା ପରେ ଅକବର ବେଶ୍ ରାଗିଗଲେ। ଦୁହିଁଙ୍କ ପ୍ରେମର ଚର୍ଚ୍ଚା ସମଗ୍ର ସୁଲତାନରେ ବ୍ୟାପିଗଲା। ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଅଟକାଇବା ପାଇଁ ଅନେକ ଚେଷ୍ଟା ହେଲା। କିନ୍ତୁ ଏହି ଚେଷ୍ଟାରେ ଅକବର ବିଫଳ ହେଲେ। ଶେଷରେ ସେ ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ ଦୁର୍ଗର କାନ୍ଥରେ ଚୁନ ଦେବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ। ତାଙ୍କ ଆଦେଶ ପାଳନ କରାଗଲା ଏବଂ ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ କାନ୍ଥରେ ଚୁନ ଦିଆଗଲା।
କାହାଣୀ ଏଠାରେ ଶେଷ ନୁହେଁ। କୁହାଯାଏ ଯେ ଦୁର୍ଗର କାନ୍ଥରେ ଏକ ସୁଡ଼ଙ୍ଗ ଥିଲା, ଯାହା ଦେଇ ଅନାରକଲୀ ବଞ୍ଚି ଯାଇଥିଲେ। ସେୟଦ ଅବଦୁଲ ଲତିଫଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ‘ତାରିଖ-ଏ-ଲାହୋର’ରେ ଲେଖାଯାଇଛି ଯେ ଅନାରକଲୀଙ୍କ କବର ଉପରେ ୧୫୯୯ ଲେଖା ଅଛି, ଯାହା ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁର ବର୍ଷ ସୂଚାଏ।
ଲାହୋରରେ ପ୍ରେମର ଅନ୍ତ କିପରି?
ଅକବରଙ୍କ ପରେ ଜାହାଙ୍ଗୀର ନାମରେ ବାଦଶାହ ହୋଇଥିବା ସଲିମଙ୍କ ପ୍ରେମ କାହାଣୀର ଅନ୍ତ ଲାହୋରରେ ହୋଇଥିଲା, କାରଣ ସେହି ସମୟରେ ଲାହୋର ଅକବରଙ୍କ ରାଜଧାନୀ ଥିଲା। ୧୫୮୫ରେ ଅକବର ଉତ୍ତର-ପଶ୍ଚିମରେ ରଣନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଲାହୋରକୁ ନିଜ ରାଜଧାନୀ କରିଥିଲେ। ଏହାପୂର୍ବରୁ ୧୫୬୬ରେ ଅକବର ଲାହୋରରେ ଏକ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ଯାହା ‘ଲାହୋର ଦୁର୍ଗ’ ନାମେ ପରିଚିତ। ଏହି ଦୁର୍ଗ ସଲିମ ଓ ଅନାରକଲୀଙ୍କ ପ୍ରେମ କାହାଣୀର ଅନ୍ତର ସାକ୍ଷୀ ହୋଇଥିଲା।
ବ୍ରିଟିଶ ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନେ ଘଟଣାକୁ ସତ୍ୟ କହିଥିଲେ
ବ୍ରିଟିଶ ପର୍ଯ୍ୟଟକ ଓ୍ଵିଲିୟମ ଫିଞ୍ଚ ଜାହାଙ୍ଗୀରଙ୍କ ଶାସନ ସମୟରେ ୧୬୦୮ରୁ ୧୬୧୧ ଏବଂ ଟେରୀ ୧୬୧୭ରୁ ୧୬୧୯ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତର ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳ ଭ୍ରମଣ କରିଥିଲେ। ଓ୍ଵିଲିୟମ ଫିଞ୍ଚ ପାକିସ୍ତାନୀ ଖବରକାଗଜ ‘ଡନ’ର ଏକ ରିପୋର୍ଟରେ ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ ଅକବରଙ୍କ ପତ୍ନୀ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି।
ଟେରୀ ମଧ୍ୟ ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ ଅକବରଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି, ଯାହାଙ୍କୁ ଅକବର ସବୁଠାରୁ ବେଶୀ ଭଲ ପାଉଥିଲେ। ସେମାନେ ଦୁର୍ଗର କାନ୍ଥରେ ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ ଜୀଅନ୍ତା ଚୁନ ଦେବା ଘଟଣାକୁ ମଧ୍ୟ ସତ୍ୟ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି। ଫିଞ୍ଚଙ୍କ ଭ୍ରମଣ ବିବରଣୀରେ ଲାହୋରରୁ କାବୁଲ ଯିବା ରାସ୍ତାରେ ଅନାରକଲୀ ଓ ଦାନିୟାଲଙ୍କ କବରର ଉଲ୍ଲେଖ ମଧ୍ୟ ରହିଛି।
ଜାହାଙ୍ଗୀର କବର ଉପରେ ମକବରା ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ
ବାଦଶାହ ହେବା ପରେ ସଲିମ (ଜାହାଙ୍ଗୀର) ଅନାରକଲୀଙ୍କ ଅବଶେଷକୁ ସମାହିତ କରାଇ ତାଙ୍କ କବର ଉପରେ ଏକ ମକବରା ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ। ଏହାର ଉଲ୍ଲେଖ ଜାହାଙ୍ଗୀରଙ୍କ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ‘ତୁଜୁକ-ଏ-ଜାହାଙ୍ଗୀରୀ’ରେ ମିଳେ। ଏଥିରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଲାହୋରରେ ଏକ ମକବରା ଅଛି, ଯାହା ଅନାରକଲୀଙ୍କ ମକବରା ନାମେ ପରିଚିତ। 18ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଇତିହାସକାର ଅବଦୁଲ୍ଲା ଚଗତାଇ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ଅନାରକଲୀଙ୍କୁ ଯେଉଁ ମକବରାରେ ସମାହିତ କରାଯାଇଥିଲା, ତାହା ପାଖରେ ଜାହାଙ୍ଗୀର ତାଙ୍କ ବେଗମ ସାହେବ ଜମାଲଙ୍କ କବର ମଧ୍ୟ ନିର୍ମାଣ କରାଇଥିଲେ। କୁହାଯାଏ ଯେ ଅନାରକଲୀଙ୍କ ପରେ ଜାହାଙ୍ଗୀର ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସାହେବ ଜମାଲଙ୍କୁ ସବୁଠାରୁ ବେଶୀ ଭଲ ପାଉଥିଲେ। ତେଣୁ ଦୁହିଁଙ୍କ କବର ପାଖାପାଖି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା।
ଅନାରକଲୀଙ୍କ କବରରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
ଲାହୋରରେ ମହାରାଜା ରଣଜିତ ସିଂହଙ୍କ ଶାସନ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପରେ ଅନାରକଲୀଙ୍କ କବର ତାଙ୍କ ସେନାର ଜଣେ ଜେନେରାଲଙ୍କ ବାସସ୍ଥାନ ହୋଇଗଲା। ପଞ୍ଜାବରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପରେ ଏହି କବରକୁ ଚର୍ଚ୍ଚରେ ପରିଣତ କରାଗଲା। ଭାରତରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ପାକିସ୍ତାନ ଏକ ଦେଶ ହେବା ପରେ ୧୮୯୧ରେ ଏହି କବରକୁ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରାଗଲା। ଏତେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସତ୍ତ୍ଵେ ଏହା ଅନାରକଲୀଙ୍କ କବର ନାମେ ହିଁ ପରିଚିତ। ବର୍ତ୍ତମାନ ଲାହୋର ସହରର ପଞ୍ଜାବ ସିଭିଲ ସେକ୍ରେଟାରିଆଟ ପରିସରରେ ଥିବା ଅନାରକଲୀଙ୍କ କବରକୁ ଅଭିଲେଖାଗାର (ଆର୍କାଇଭ୍) ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି।
